Viên ngọc xanh cù lao Chàm với nghề làm võng ngô đồng trứ danh

Cù lao Chàm nổi tiếng với biển xanh như ngọc, cát mịn như nhung, đời sống người dân bình dị, cảnh đẹp và còn lắm hoang sơ. Được coi như viên ngọc xanh của xứ Quảng, cù lao Chàm đã thu hút không biết bao lượt khách trong và ngoài nước đến thăm quan.

Tuy nhiên, xứ cù lao này không chỉ có biển đẹp miên man bất tận, những ngôi chùa cổ, giếng xưa mà nơi đây còn tồn tại một nghề thủ công đặc biệt, cũng xưa cổ như những giếng, những chùa chốn này vậy. Đó là nghề làm võng từ vỏ cây ngô đồng.

Cây ngô đồng

Ngô đồng là loại cây thân gỗ, mọc nhiều ở những vạt rừng trên khắp cù lao Chàm. Loài cây này lá xanh thẫm, thân cây thẳng, tháng 7 tháng 8 dương lịch, cây ra hoa đỏ thắm rất đẹp. Màu đỏ hoa ngô đồng rực rỡ trên nền rừng xanh thăm thẳm, xa xa là màu nước biển biêng biếc ngọc ngà. Riêng khung cảnh này cũng đã làm nhớ thương biết bao kẻ lữ hành lãng du.

Ngô đồng đối với người dân cù lao còn có một vai trò khác. Không biết bắt đầu từ ai và từ bao giờ, người dân nơi đây đã sử dụng vỏ cây ngô đồng để đan thành những chiếc võng đặc biệt, rất đẹp và vô cùng bền chắc.

Tỉ mẩn và công phu

Từ vỏ cây còn trên thân tươi đến chiếc võng mượt mà êm ái là cả một hành trình dài, đòi hỏi công sức, sự tỉ mỉ, kiên nhẫn và biết bao thời gian cần mẫn của con người.

Trước hết, người ta phải vào rừng chọn những cây ngô đồng đã đủ lớn, chặt những cành to tầm bằng cố tay. Sau đó chặt ra thành từng khúc dài và đem về, đập dập vỏ cây, lột ra khỏi thân. Xong, lại lấy búa hay cán dao đập dập vỏ cứng, để lộ ra lớp xơ trắng gọi là manh đồng. Rồi đem chỗ vỏ đã đập dập ấy ra ngâm trong nước ruộng tù 7 ngày để mục hết lớp vỏ cứng. Sau đó lại lấy tay tước đi lớp vỏ cứng mục, còn lại lớp xơ trắng đem giặt sạch. Rồi mang về phơi khô, khi những sợi xơ ấy khô ra màu trắng ngà và có độ óng là được. Tiếp đó, người ta dùng tay tước nhỏ các sợi cây rồi xe lại để dùng.

Công đoạn để ra những sợi dây ngô đồng đã lắm công phu. Việc dùng những dây ấy để bện thành những chiếc võng còn đòi hỏi công sức và sự khéo léo gấp nhiều lần thế nữa.

Bện võng ngô đồng có hàng ngàn mối nối, hàng ngàn mắt võng, hàng trăm hoa võng. Rồi căn ke làm sao cho các mắt đều nhau, các dây không chùng mà dàn đều tăm tắp. Rồi đến quai võng bện sao cho chắc để mắc cho bền, cho võng cân mà xòe đẹp cả. Bao nhiêu là công phu ở trong ấy. Mà toàn bộ đều làm thủ công bằng tay. Thế nên một năm người ta chỉ làm được vài chiếc võng, mỗi chiếc cả 2 tháng hơn cần mẫn. Thời gian không quan trọng bằng việc có ai chịu gò lưng mà ngồi tỉ mẩn cân từng mắt võng tháng này qua tháng khác như vậy?

Những người giữ nghề cuối cùng

Bởi thế, ở cù lao Chàm ngày nay, số người làm võng ngô đồng chỉ còn đếm trên đầu ngón tay, mà toàn là những cụ già tuổi đã ngoài 70. Các bà đã làm võng ngô đồng cả mấy chục năm rồi, vì ngày xưa khó khăn, thân nữ nhân không đi biển được nên chỉ ở nhà vá lưới rồi học mẹ bện võng ngô đồng. Đến nay, tuổi già các bà bện võng để cho có việc đỡ buồn chân tay, thứ nữa là để giữ cái nghề từ trăm năm ở cù lao này.

Còn lớp trẻ giờ đã có nhiều lựa chọn vì cù lao Chàm hiện nay là địa điểm du lịch nổi tiếng, các mẹ, các chị chọn bán quà lưu niệm cho khách, phục vụ đồ ăn, nước uống hay những việc khác. Vậy nên, ngày nay võng ngô đồng ở cù lao Chàm là thứ hàng không dễ mua được. Mặc dù mức giá của võng trung bình 3 triệu đồng một chiếc (võng ngô đồng cù lao Chàm có 2 loại là võng 4 và võng 6, võng 6 đắt hơn võng 4).

Khách du lịch từ mọi nơi về đây thăm quan và rất nhiều người muốn mua võng ngô đồng. Tuy nhiên, võng không bao giờ có đủ để bán cho khách, dù có người đặt tiền trước hẳn hoi.

Đến hiện tại, trên cù lao Chàm không biết còn mấy người làm võng ngô đồng. Và cũng không biết cái nghề thủ công đầy tài hoa, kiên nhẫn này sẽ tồn tại được đến bao giờ. Còn những cây ngô đồng vẫn sừng sững đó, mặc cho nắng gió vùng biển tôi luyện cho những thớ vỏ thêm bền chắc. Và mỗi độ tháng 7, tháng 8 về, màu đỏ hoa ngô đồng lại rực rỡ trên những triền núi của xứ cù lao biển xanh như ngọc. Để du khách lại thương nhớ, lại vấn vương mỗi lần có dịp về với cù lao Chàm đầy thơ mộng.